Makale

AVRUPA BİRLİĞİ VE KARŞILAŞTIRMALI EĞİTİM

   AB’ne tam üyelik yoluna girmiş durumdayız. Birçok alanda olduğu gibi eğitimde de öncelikli olarak yapılması istenen ödevler bulunmakta. Eğitimde fırsat eşitliği, her yerde eğitim, insan haklarına dayalı eğitim, zorunlu eğitim süresinin 9-12 yıla çıkarılması, ilgi ve yeteneklere göre yönlendirme, Avrupa vatandaşı yetiştirme, genç kuşaklara iş imkanı sağlama ve okuldan etkin yaşama geçişi kolaylaştırma gibi başlıklar altında çalışmaların yapılması beklenmektedir. Önümüzdeki yıllar içinde bu başlıklar altında sağlanan ilerlemeler anlatılacak ve AB yetkilileri ilerleme sağlandığı konusunda ikna edilmeye çalışılacaktır. Ulusal Ajans, AB Genel Sekreterliği gibi büro ve birimler bu amaçla oluşturulmuş durumdadır. Eğitimdeki çalışmaların yürütücüsü ve AB nezdinde müzakerecisi olarak Milli Eğitim Bakanlığı da bu çerçevede alt yapısını kurmaya çalışmaktadır.

   Bu gelişmelerden hareketle bu yazıda şimdiye kadar Türkiye’deki eğitim bilimleri alanında ihmal edilmiş olan ancak gelişmiş ileri ülkelerde çok önem verilen “Karşılaştırmalı Eğitim” adlı eğitim bilimleri alanına dikkat çekmek istiyorum. Önce isterseniz alanı bir tanımlamaya çalışalım.

   Karşılaştırmalı Eğitim, milli eğitim sistem­le­rini, siyasal, sosyal ve kültürel etkenleri göz önünde bulun­du­rarak inceleyen bir alandır. Farklı ülkelerdeki eğitim sisteminin ben­zerlikleri ve farklılıklarını tanımlamaya yardım eden, ben­zer görünen olguları açıklayan ve eğitim uygulamaları hak­kında yararlı teklifler getiren bir disiplindir. Ülkelerin mev­cut eğitim sorunları ve nedenlerini, diğer ülkelerdeki benzer etkenlere değinerek saptayan ve yorumlayan bir araştırma alanıdır. Eğitim sorunlarının çözümlenmesi için farklı ülkelerdeki eğitim sistemlerini inceleyen bir alandır.

   Karşılaştırmalı Eğitim'de herhangi bir eğitim sistemi ince­lenirken yalnızca eğitim kurumlarının irdelenmesi ye­terli bulunmaz, eğitimi etkileyen temel ve yan faktörler de gö­z ö­nün­de tutulur. Bu bağlamda Karşılaştırmalı Eğitim, eği­tim uygulamaları konusunda görünenlerin gerisinde ne­ler bulunduğunu araştırıp eğitimi etkileyen sosyal ve siyasal etkenleri inceler. Karşılaştırmalı Eğitim "A yapılırsa B olur" şeklinde bir bakış tarzını benimsemez. Karşılaştırmalı Eğitim, eği­timi anlamaya yardım eden psikoloji, dilbilimi, eko­no­mi, sosyoloji, tarih, ve antropoloji gibi disiplinlerle yakın­dan ilişkili olan çok disiplinli bir çalışma sahasıdır.

   Dikkat edilirse alanın ne olduğunu ortaya koyan tanımlarda bile eğitimde uluslar arası gelişmeleri dikkate alarak yapılacak çalışmalara ışık tutan çok değerli görüşler yer almaktadır. Başta ABD olmak üzere eski Sovyetler Birliği ve bir çok Avrupa ülkesi eğitim sistemlerini yukarıdaki genel çerçeveyi içeren Karşılaştırmalı Eğitim araştırmalarından yararlanarak geliştirmeye çalışmışlardır.

   Karşılaştırmalı Eğitimin bilimsel bir disiplin olması Marc Antoine Jullien’in 1817 yılında kaleme aldığı Karşılaştırmalı Eğitim Üzerine adlı eserle başlar. Jullien, bu eserinde karşılaştırmalı araş­tır­ma­ların yapılabilmesi için sistematik bir yaklaşım ve yöntem sunmaktadır.

   Amerikalı ilk Karşılaştırmalı Eğitimcilerden sayılan Horrace Mann (1840) Rusya, Fran­sa ve İsviçre'ye seyahatler yaparak bir ülkedeki eğitim sorunlarının neden başka bir ülkede ortaya çıkmadığını irdelemeye çalışmıştır.

   İngiliz Arnold da Fransa ve Rusya'yı ziyaret etmiş, eğitim sistemini incelerken rastladığı uygulamaları "neden" ve "niçin" gibi sorularla anlamaya ça­lış­mıştır. Diğer taraftan Micheal Sadler de eği­tim sistemi, demiryolları ağı sistemi gibi transfer edile­meyeceğine dikkat çekmiştir.

   Kandel ise İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Rusya ve ABD'yi Karşılaştırmalı Eğitim araştırmaları için dünyanın önde ge­len laboratuvarları olarak görmüş ve bu altı ülkenin eği­tim sistemlerinden her birinin tarihi gelişimi ve temel özel­liklerini, eğitimin gelişmesinde rol oynayan önemli etkenler olarak kabul etmiştir. Kandel, eğitim sistemleri üzerine yaptığı çalışmalarda, sosyal ve siyasal kurumların incelenmesine ayrı bir önem vermiştir.

   Bir Rus eğitimcisi olan Hans da Karşılaştırmalı Eğitim adını taşıyan eserinde ideal eğitimin nasıl olması gerektiği üzerinde durur. Hans'a göre bir toplumda eğitim politikası belir­le­nir­ken dil, din, ırk, ekonomik ve sosyal sınıf etkenleri göz önünde bulundurulmalıdır.

   Görüldüğü gibi eğitim sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi için basit adımların ötesinde inceleme ve araştırmaya dayalı çok ciddi akademik gayretler sarf edilmiştir.

   Sovyetler Birliği'nin 1957'de uzaya çıkmasıyla birlikte, özellikle ABD'deki araştırmacıların başta SSCB olmak üzere bir­çok ülkenin eğitim sistemini incelemeye yönelmeleri, Karşılaştırmalı Eğitim çalışmalarına ayrı bir canlılık kazandırmıştır. Nitekim birçok üniversitede, alanla ilgili bölümler ve araştırma merkezleri bu tarihlerde açılmaya başlandı. Comparative Education Review, Compare ve Journal of Comparative Education gibi dergiler ilk defa bu yıllarda çıkarılmaya başlandı. Ayrıca bu dönemde ABD Başkanı Johnson'ın öncü­lü­ğün­de, kalkınmakta olan ülkelerin eğitim sistemlerini geliştir­me­lerine yardımcı olmak ve Amerika’daki okullarda dün­­ya kültürünün tanınmasına katkıda bulunmak ama­cıyla Uluslararası Eğitim Kanunu çıkarıldı.

   Soğuk savaş ve rekabetin en fazla yaşandığı dönem olan 1970'den önceki devrede Karşılaştırmalı Eğitim araş­tır­ma­ları, rakip görülen ülkelerin insan yetiştirme düzeninin na­sıl olduğu konusu üzerinde odaklaştı. Özellikle ABD'de Rusya araştırmaları, SSCB'de de ABD araştırmaları bu dönemde hız kazanmıştır.

   1990'dan sonraki Karşılaştırmalı Eğitim çalışmaları, insanlığın yeni dünya düzenine uyum sağlayacak bir donanımla yetiştirilmesini sağla­ya­cak bir vizyona doğru yönelmeye başladı. Bu çerçevede araştırmacılar "silahsızlanma eğitimi", "barış eğitimi", "çev­re eğitimi", "demokrası eğitimi" gibi kavram ve uygu­lamaların geliştirilmesi için çaba göstermeye başladılar.

   Ayrıca SSCB'nin Doğu Avrupa, Orta Asya ve Kafkasya üzerinde sahip olduğu kontrol ortadan kalktıktan sonra, bağımsızlığını kazanan yeni cumhuriyetlerin de­mok­ratik düzene geçmeleri çerçevesinde eğitim sistemlerini ye­ni­den yapılandırmaları, Karşılaştırmalı Eğitimciler için yeni bir ilgi alanı olmaya başladı.

   Sonuç olarak özellikle belli ülkelerin eğitim adına uluslar arası nitelikte sayılabilecek çalışmaları yüzeysel bir şekilde değil akademik bir altyapı desteği ve özeni ile yaptıkları görülmektedir.

   Türkiye’de de bu özeni gerektirecek yani Karşılaştırmalı Eğitim araştırmalarını gerekli kılacak benzer gelişmeler tarih boyunca yaşanmıştır. Nitekim eğitim sistemi değişik açılardan değiştirilmeye çalışılmış ve Avrupa, Balkanlar, Ortadoğu ve diğer Türk Cumhuriyetleri ile eğitim ekseni etrafında çok önemli ilişkiler gerçekleştirilmiştir. Şimdi de AB’ne tam üyelik yolunda bir süreç yaşanmaktadır.

   Ancak Türkiye’de eğitim bilimleri alanında ve üniversitelerde Karşılaştırmalı Eğitim diye bir alan maalesef gelişememiştir. Dolayısıyla “Karşılaştırmalı Eğitimci” olarak bilinen yeterli sayıda uzman da bulunmamaktadır. Karşılaştırmalı Eğitimcilerin toplandığı, çalışmalarını ve düşüncelerini paylaştığı organizasyonlar, sempozyum ve kongre türü etkinlikler ABD’de ve Avrupa’da uzun yıllardır sürdürülmekte iken Türkiye’deki üniversite ve eğitim çevrelerinde bu türden bir çalışma henüz gerçekleştirilememiştir.

   Dolayısıyla Türk Milli Eğitim Sisteminde uluslar arası gelişmeler bağlamında gerçekleştirilen projeler ve değişiklikler de “herkesin yapabileceği işler” olarak ele alınmış ve yürütülmeye çalışılmıştır. ABD ve diğer ülkelerde izlenen yaklaşımların tersine Karşılaştırmalı Eğitimden ve Karşılaştırmalı Eğitimciden yararlanılabileceği pek akla gelmemiştir. İlköğretimden yükseköğretime her düzeyde AB bağlamında yürütülen çalışmaların felsefi derinlikten yoksun bir şekilde sadece uyum ve standardizasyon çabaları ile sınırlı kalması biraz da bu yüzdendir.

   Oysa belli özellikleri ile Türkiye de Karşılaştırmalı Eğitim araştırmalarının en az ABD kadar hayat bulabileceği bir ülkedir. Özellikle AB ile bütünleşme sürecinde eğitim ve öğretim anlayışında ve uygulamalarında değişikliklerin yapılmaya çalışıldığı bu dönemde Karşılaştırmalı Eğitim çok önemli katkılar sağlayacak bir araştırma alanı olabilir. Türkiye muhakkak eğitimde gerçekleştirilecek olan reform girişimlerinde Karşılaştırmalı Eğitim alanının birikimlerinden ve bakış açılarından yararlanmalıdır. Bunun için bu alanın akademik anlamda acilen geliştirilmesi gerekmektedir. AB’ne tam üyelik yolundaki müzakere süreci böyle bir yararlı adımın atılması için vesile olabilir. Özetle şu üç adımın atılmasında büyük yarar vardır: 1. Bakanlığa bağlı “Karşılaştırma Eğitim Araştırmaları” adlı bir Enstitünün kurulması, 2. Eğitim Fakültelerinde Karşılaştırmalı Eğitim adlı bir dersin verilmesi, 3. Üniversite ve Bakanlık işbirliği ile Karşılaştırmalı Eğitim alanında mastır programlarının açılması.

Not: Bu makalede geçen bilgilerin referansları "Çağdaş Eğitim Sistemleri" adlı kitapta yer almaktadır.

Doç. Dr. İrfan Erdoğan, Ocak, 2006